Wstawki

Wstawka numer 133

Koszalin, 02. września Roku Pańskiego 2024.

Pamięć w cieniu pepeszy

Czy ludziom należy się pamięć. Samym z siebie – nie. Na pamięć trzeba zasłużyć. Czy każdy tak żyje, by o nim pamiętano? Każdy może tak żyć, bo to przywilej dany nam, każdemu z nas, przez Boga. Ludzie jednak robią z tym darem, co chcą. Czemu o tym mówię? Wczoraj o godzinie 16:00 w Klubie Wojskowym „Scena Garnizon” na ulicy 4 marca w Koszalinie pod jedynką otwarta została wystawa prac „Pamięć w fotografii” poświęcona ludziom walczącym o wolną Polskę. Chciałoby się rzec, ludziom Patriotycznego Podziemia i patriotom polskim walczącym w II Korpusie. Jednakże to nie jest takie proste. O autorach wystawy powiemy później.

Zastanawiałem się, jaki przymiotnik postawić przed słowem Polska w pierwszym akapicie tego tekstu. Cisnęło mi się „prawdziwie wolną” - jednakże samo słowo „wolna” zawiera prawdę o wolności. Można być wolnym albo nie. Nie ma trzeciego wyjścia, jakiegoś światłocienia, półcie­nia czy półmroku. Nie da rady z wolnością zawrzeć kompromisu. A kraj nasz był zniewolony przez czterdzieści cztery lata i teraz także nie cieszy się pełnią wolności. Utworzono coś, co nazywa się Trzecią Rzeczypospolitą. Czyli według zakładających ten twór: była pierwsza Rzeczypospolita – do rozbiorów Polski – Druga Rzeczypospolita – w okresie międzywojennym – i teraz Trzecia Rzeczypo­spolita. Jestem widać naiwny, bo ciągle wierzę, że jest tylko jedna Rzeczypospolita – stale jedna i ta sama i jest tylko jedna Polska – stale jedna i ta sama. Dla mnie jest tylko jedna Rzeczypospolita. Ta Najjaśniejsza.

Ten tekst jednak jest o ludziach, bo bez nich nawet najpiękniejsze pomysły stają się niezrozu­miałymi abstrakcjami. Na ustawionych równo w trzech rzędach w literę „u” jak na uczcie weselnej stały na zgrabnych statywach podobnych do statywów fotograficznych, jakby każdy podkreślał, że zdjęcie wyszło z aparatu fotograficznego. Dzisiaj w czasach nieokiełznanej cyfryzacji, to niestety nie jest oczywista prawda, że zdjęcie wyszło z aparatu fotograficznego. Dziś każdy ma cyfrę w komórce. Przeczytajcie poprzednie zdanie jeszcze raz – i Ty, drogi Czytelniku. Zobaczcie jaką mroczną prawdę sprzedali nam w dzisiejszych czasach producenci urządzeń do pstrykania zdjęć. Nad każdym z nas wisi cyfra? Jest dzień narodzin i dzień śmierci. I to od nas zależy, co zamieścimy między tymi cyfra­mi. To jedyna cyfryzacja, której nie można uniknąć.

A ci ludzie zawarli coś niezwykłego. Nigdy nie pogodzili się z utratą niepodległości Polski. Ca­łym swoim życiem udowadniali, że mimo wszelkich przeciwieństw wolna Polska żyje w nich. Nie gdzieś w mglistej przeszłości, nie w marzeniach poetów a w nich samych. Zwykłych niezwykłych skromnych ludzi, którzy niejednokrotnie narażając się na śmierć i potworne prześladowania ze stro­ny barbarzyńskiego systemu, przenieśli ją dla nas w swoich sercach, umysłach i duszach. I tu po­wiem o współautorce tego cyklu zdjęć Karolinie Świętosławskiej. Zapytana trochę znienacka, o coś od serca, co stanowi przyczynę tej wystawy, odparła, że zdjęcia są zrobione aparatem analogowym, bo dzięki temu mają duszę. Rozumiecie, duszę. Nie równo poukładane rubryczki, nie porządek cmentarnej alei a duszę. Nie jest to żaden zabieg techniczny a konsekwencja tego, o czym mówię. Ci ludzie przenieśli nam Najjaśniejszą Rzeczypospolitą Polską w swych duszach. Zatem, proces ten trze­ba, w miarę możliwości, podać nam do świadomości tak, by nie zakłócić tego, co się w duszy dzieje z człowiekiem, gdy ich się widzi na zdjęciu.

Wielu ludzi prymitywnych z tak zwanych prymitywnych krajów wierzy, że aparat fotograficz­ny kradnie duszę. Mówiąc „prymitywnych” krzywdzę ich, bo tak wierzyli przeróżni beduini na przy­kład z terenów dzisiejszej Syrii. Jednak wtedy nie było telefonii komórkowej i cyfraka w każdym z nich. Nie było tego natłoku pstrykania. Gdyby prawdą było, w co wierzyli ci ludzie, to odgadnęli­śmy, czemu dzisiaj ludzie się zachowują, jakby byli duszy pozbawieni. Wystawa się otwo­rzyła, nie sama, bo dzięki wysiłkowi dobrych ludzi, ludzi aktywnych. A gdzie zainteresowanie nią u tych wszystkich z tymi komórkami zawierającymi cyfrę? Ich narodzin i śmierci. Czym zapełnią te nawia­sy? Wszyscy pędzą, na złamanie karku, jakby gonili najważniejsze sprawy w życiu. Wiecznie nie mają czasu, nie chce im się, są zajęci czym innym. A tamci, ci na tych fotografiach, mieli czas dla Rzeczy­pospolitej, chciało im się dla Rzeczypospolitej i byli zajęci działaniem dla Rzeczypospolitej. Widzicie różnicę? Zrobili to dla nas, dla naszego zapędzonego w kozi róg ogółu i dla każdego z nas, nawet tego najbardziej prymitywnego elementu.

Ich twarze mówią dużo i o życiu i umieraniu. Walczył taki we wrześniu 1939 roku, potem wylądował na Syberii potem z generałem Andersem przez Persję, Irak, Jordanię, Palestynę czasem Egipt, lądował na Sycylii i potem rzucali go jak mięso armatnie, by przedzierał się przez góry Italii. A tam są góry wszędzie na całej długości tego buta, pomarszczonego górami jak zgnieciona kratka papieru. I idź tu przez to do Polski. Jak ci z Mazurka Dąbrowskiego. Jakby ktoś historię zaczął po przeszło półtorej wieku od tego samego miejsca. A Niemcy nie dali sobie wyrwać całej Italii do kapi­tulacji. To nie była lekka przeprawa, jak ją przedstawiała propaganda sługusów w Polsce. Bo pomi­mo tego, że praktycznie Polski nie było a kadłubek skrojony dla potrzeb obcych najeźdźców i ich pa­chołków, to była w nich. Tych z fotografii. Może nie wszystkich, bo przedarli się na te zdjęcia i lu­dzie, którzy nie oglądali tego, co ten jeden, o którym wspominam. Ten się napatrzył. Jego oczy umie­rającego staruszka. Przyjdźcie i mu w nie spójrzcie, ci którzy budujecie tę naszą rzeczywistość, którą nazywacie „ten kraj”. Za delikatni jesteście, by spojrzeć w oczy stuletniemu staruszkowi na zdjęciu? Nie ugryzie, bo już umarł.

Czy dałoby się to uchwycić zwykłym cyfrakiem? Może tak a może… Zastanówmy się, jak zbu­dowana jest ludzka pamięć. Starożytny grecki poeta zupełnie niemal zapomniany dziś, Archiloch z Paros, poeta-żołnierz napisał: „Zmarły nie ma wśród żyjących ni pamięci ani czci.”. Cytuję z pamięci, zatem nie powołam się na przekład. A inny też Grek, tylko trochę później, bo to nie był napis anoni­mowy a autorski, Symonides z Keos pod Termopilami zostawił: „Przechodniu powiedz Sparcie, tu le­żymy wierni jej prawom.”. Ten wers trawestowany przez tak wielu i w tak wielu miejscach. Jego przeróbki są równie powszechne, jak kopie zdjęć cyfrowych. A my co robimy? Ludziom, którzy nie byli obojętni na krzywdę ludzką, na bezprzykładną i bestialską napaść na Polskę, gdzie zewsząd rzu­ciły się na nią, powiedzmy raczej, na nas, rozszalałe i zdziczałe zwierzęta w ludzkiej skórze, tym lu­dziom pamięć się należy, ci ludzie na pamięć zasługują. Im nie wystarczy przypomnienie, że składali ofiarę swego życia, zdrowia, wolności i godności w imię praw Polski. Zasługują na więcej. Dziś są dla wielu jak kruche zabytki, ostatnie artefakty po faktach a dla mnie są żywymi ludźmi, którzy żyją tak długo, jak długo będziemy o nich pamiętali. Nie róbmy tego z potrzeby budowania laurki, jakie­goś panegiryku a zróbmy to chociaż z egoizmu, bo my przetrwamy tak długo, jak długo będziemy o nich pamiętali. I to nie tylko przetrwamy jako Polacy, ale w ogóle przetrwamy, bo to oni uratowali nas przed całkowitym zniszczeniem jako ludzi.

Człowieczeństwo, ma oblicza piękne i potworne. Wojna nie niesie niczego dobrego. Ale, skoro już przyszła, to trzeba ratować to, co dobre i piękne w ludziach. Pokaleczeni często piszą dziwne tek­sty, jakby zapominali o człowieczeństwie, które niesie dobro i piękno. Stoją bezradnie nad rumowi­skiem i giną w jego duchowej próżni. A ci tam z tych zdjęć uratowali to człowieczeństwo dla nas. Przedarli się przez czasy mroku i zaświadczają, każdy tak jak potrafi, że człowieka tak łatwo poko­nać się nie da. Barbarzyństwo, zdziczenie i zezwierzęcenie są jak gorączka. Kiedyś przeminą. A czło­wiek wygra. I będzie Ci patrzył w oczy, Ty, który nie przyszedłeś, by to zobaczyć. By ich zobaczyć. Uchwyconych przez obiektyw, który żadnej duszy nikomu z nich nie ukradł a próbuje przywrócić ją nam wszystkim. Bo to my przez pośpiech, zaniechanie, opieszalstwo, niepamięć i wygodę gubimy swoje dusze a nie ci, którzy dla nas się poświęcili.

Wiadomo, po wystawie są różne rozmowy kuluarowe, podestowe czy podwórkowe. O ile ktoś chce rozmawiać i to potrafi. I drugi współautor wystawy Marcin Bachtiak stwierdził, że nie należy niczego robić do szuflady. Tego nie mogę obiecać, ale ten tekst wpycham przez klawiaturę, by po­szedł do ludzi. Trzeba bowiem przyczynić się jakoś do tego, by ta wystawa do ludzi dotarła. Nie wolno zakładać złej woli w ludziach. Pogubili się nad rumowiskiem, bo my tu w Polsce żyjemy cią­gle nad rumowiskiem po dwu wojnach światowych. Nie byliśmy w stanie wszystkiego odbudować, nie daliśmy rady wszystkiego uratować. To gonitwa za widmem. Wspomniany przez współautorkę wystawy Łukasz Suchanowski, oskarżany do dzisiaj o lansowanie faszyzmu, bo broni pamięci tych wszystkich po lasach walczących z najeźdźcą a to jednym a to drugim, też ma na myśli to, by ludzie przyszli. By takie wydarzenie, gdzie patrzą na Ciebie świadkowie przeszłości, tej ważnej nie tej z do­mowego ogródka piwnego, by takie wydarzenie nie było martwe, bo wtedy tym ludziom z fotografii zrobimy ponownie krzywdę. Staną się znowu ofiarami tych, którzy od wielu lat i kilku pokoleń czer­pią garściami nagrody za wierną służbę najeźdźcy.

Rozumiem prostego chłopaka zesłanego na Sybir, który nie załapał się z Andersem i stał bez­radny, co z sobą zrobić. Dać się zagnębić, upodlić i do szczętu zrusyfikować czy wstąpić do kolabo­ranckiego wojska pod sowiecką egidą. Brał potem w skórę jak każdy walczący na tak zwanym fron­cie wschodnim. I teraz nie rozumie, że są ludzie, którzy nie widzą w nim żadnego wyzwoliciela a zdrajcę. Nawet nazwa tej ulicy, na której pod jedynką jest ten cudem wysprzątany i uratowany przed rozbiórką klub, w którym do końca tego miesiąca odbywa się ta wystawa, jest śladem tej zdrady. Bo co to było za wyzwolenie tego 4-tego marca 1945 roku? Od czego? Od skarpetek i tak pocerowanych, bo była wojna? Jaki tu nam pokój przynieśli ci na ruskich bagnetach i z pepeszami. Nawet Niemcy, którzy wszak nienawidzili bolszewii, chwalili ten pistolet maszynowy. Niejeden Niemiec biegł z nim, bo to się nie zacinało, strzelało na trzaskającym mrozie, w deszczu i błocie. Niestety ja, gdybym miał wybierać między ruską pepeszą, niemieckim MP40 i brytyjskim stenem – wybrałbym behowca. Wy­klepany w jakimś kowalskim warsztacie, niezawodny pistolet, który miał na sobie napis BH, bo w zestawie stempli liter jego twórca nie miał litery „c”. Jednakże, po co o tym mówię?

Jest coś kwaśnego w tym torcie. Wcale nie jest to kwaśność cytryny z jej orzeźwiającym dzia­łaniem. Na ścianie klubu jest wielka rozmiarem płaskorzeźba. Tak ją nazwijmy, bez wdawania się w szczegóły technik rzeźbiarskich. I biegną tam jacyś z pepeszami. Tu ludzie, którzy cudem przetrwali w kazamatach powstałych za sprawą tych biegnących z pepeszami patrzą na nas ze zdjęć a tu ci pe­peszowcy pędzą po ścianie. Nie mówię tego, by dokonać jakiegoś aktu wandalizmu, a nie zapominaj­my, że Wandale pochodzili z terenów dzisiejszej Polski, i skuć to paskudztwo ze ściany. Jeśli to świa­dectwo historii, uczynione lepiej lub gorzej, to gotów jestem na nie przymknąć oko. Jednakże gdzie są symbole tych, którzy narażali się dla Polski w imię Polski Walczącej, Armii Krajowej, Narodo­wych Sił Zbrojnych a nawet tych z BCh – czyli z Batalionów Chłopskich? Gdzie się zawieruszyli? Biegną pościenni bohaterowie okupanta, który gnębił Polskę przez czterdzieści cztery lata tworząc wo­kół siebie aurę kłamstwa, obłudy, nieuczciwości, złodziejstwa i zbrodni, którą obleczono w ładną laur­kę wygodną dla pościennych. Jak muchy lezą dalej ze swoimi pepeszami.

Rozumiem, że żyję w Polsce. Polska ma trudną historię i dlatego jesteśmy tacy hermetyczni dla obcych. To oczywistości, o których nie warto mówić. Ale ten zamach na prawdę historyczną i obecność tylko jej jednego obrazu, pościennego biegu pepeszowców, postrzegam tak samo jak brak podjazdu dla inwalidów czy ludzi z dziećmi w wózkach przy tym klubie. Nasze miasto jest za bied­ne, żeby podjazd zrobić? Na wszystko jest, tylko nie na to, co potrzebne? Rozrzutność, niegospodar­ność i zapominanie o ludziach zasłużonych dla Polski przechodzi tu teraz do historii. Bo sprawa już się sta­ła. Na otwarciu wystawy nie było nikogo z władz miasta, władz samorządowych, czyli pochodzą­cych z wyboru mieszkańców. Bali się, że się potkną na tym zdewastowanym schodku? Otóż, na pew­no nie, bo wszędzie pełno było harcerzy i harcerek, podtrzymaliby upadające władze przed kom­pletnym upadkiem.

To jest powód do napisania tego tekstu. Pamięć. Pamięć o ludziach, którzy gotowi byli oddać swoje życie, zdrowie i duszę za nas. A my co? Pozwalamy na to, by dalej ich pamięć zagłuszana była szczękiem pepeszy? A gdzie nasz honor? Zamieniliśmy go na kapcie wygody? Właściwie, trzeba by powiedzieć onuce wygody. Onuce i walonki. Te ostatnie przynajmniej pozwoliły przeżyć niejednemu Sybirakowi i Sybiraczce, by wrócili do Polski i byśmy o nich pamiętali. Na koniec wyrażę swoją na­dzieję, jest wszak cnotą chrześcijańską, że autorom tej wystawy, jej inicjatorom i organizatorom nie zrobi się teraz krzywdy za to, że odważyli się pokazać prawdziwe twarze tych, którzy naprawdę zro­bili coś dobrego i wielkiego dla Polski. I na pamięć zasłużyli. Ludzką pamięć. Nie cyfrową.

Z Bogiem.

Andrzej Marek Hendzel